Hoe irritant en gehaat wekkers ook zijn omdat ze ons ruw uit onze nachtrust halen, ze zorgen er wél voor dat we op tijd kunnen opstaan. Maar de wekker is er natuurlijk niet altijd geweest. Hoe zorgden mensen er vroeger voor dat ze op tijd ontwaakten? Een korte geschiedenis van de wekker!
Natuurlijk ritme
Misschien is je eerste gedachte bij de vraag hoe mensen vroeger op tijd wakker werden een haan. Maar meer nog dan dit werd het slaapritme bepaald door donker en licht. Omdat er nog geen binnenverlichting en straatverlichting was, gingen mensen gewoon slapen als het donker werd. Wat moest je immers anders doen? Als gevolg hiervan werd men vaak ook automatisch wakker bij de eerste zonnestralen. Mensen sliepen op vaste tijden en het lichaam raakte gewend aan dit ritme. Bij zonsopgang werd men dus ook vaak automatisch wakker en ging men aan het werk.
Meidenklokken
Wie het zich kon veroorloven, had een dienstmeid in huis die verantwoordelijk was voor het wekken van het hele gezin. Maar hoe werd deze dienstmeid zelf dan wakker? Vaak had men een speciale ‘meidenklok’ in huis: een simpele klok met één wijzer en een wekfunctie. Nadat de dienstmeid door deze klok was gewekt, bereidde ze het ontbijt en wekte ze de gezinsleden. In sommige, armere huishoudens had men geen meidenklok, maar eenvoudigweg een haan.
Porder
In de 19e eeuw werd het belangrijker om op tijd op te staan. Door de komst van de industriële revolutie ging men massaal in fabrieken werken, waar strikte werktijden golden en men dus écht op tijd moest zijn. Er ontstond dan ook een nieuw beroep: porder. Deze mensen hadden vaste klanten en gingen ’s nachts en ’s ochtends op pad om deze mensen te wekken. Met een speciale stok tikten, oftewel porden, zij tegen het raam, net zolang tot de betreffende persoon wakker was. Een heel normale, maar zeker geen goedbetaalde baan: per week betaalde je de porder ongeveer 25 cent, terwijl de prijs voor eenmalig wekken 10 cent was.
Opkomst van de wekker
De eerste wekkers waren vaak te duur voor het ‘gewone volk’, waardoor men op porders aangewezen was. Begin 20ste eeuw kwamen er echter eenvoudige, goedkope wekkers op de markt. Naar verhouding was een dergelijke wekker goedkoper dan een porder. Enkele oudere mensen bleven gebruik maken van een porder, omdat zij de wekker niet vertrouwden. Toch stierf het beroep langzaam uit, totdat het rond de Tweede Wereldoorlog helemaal verdwenen was.
Vandaag de dag
De rest van het verhaal is wellicht bekend: van de rinkelende, opwindbare wekker via de digitale en muzikale wekkerradio naar het alarm op de smartphone vandaag de dag. Een wekker hebben we tegenwoordig dan ook bijna altijd bij ons in de vorm van onze mobiele telefoon. Toch voorspelde een van de laatste porders van Amsterdam in 1923 dat de wekker geen lang leven beschoren zou zijn:
‘Ziet u es, zoo’n wekker, da’s een dood ding. Loopt-ie af, en ben je er niet dadelijk bij (…) dan slaap je subiet weer in. Maar een porder… kijk, da’s wat anders. Je klopt, en hoor je niks, dan klop je nog es. En hoor je dan wat stommelen, dan roep je: ‘Ben je op’, net zoo lang tot-ie klaarwakker is. Dat’s ’t verschil.’
